Để tạo ra một tác phẩm âm nhạc có giá trị, đến được gần hơn với công chúng, người nghệ sĩ đã phải nghiên cứu và vận dụng một cách sáng tạo các hình thức sáng tác khác nhau. Đặc biệt điều này thể hiện rõ trong các bản khí nhạc khi mà chỉ có giai điệu nhảy múa độc lập mà không có sự trợ giúp của ca từ. Một trong số đó phải kể đến hình thức Rondo. Nghe thì có vẻ hàn lâm và phức tạp. Thế nhưng nếu bạn tham khảo những chia sẻ của doannhuocquy.vn trong bài viết thì mọi thứ sẽ không còn mơ hồ như bạn nghĩ.

Hình thức Rondo trong tác phẩm âm nhạc là gì?
Trước hết, hãy cùng bắt đầu tìm hiểu về khái niệm của hình thức sáng tác này nhé. Rondo là hình thức sáng tạo gồm nhiều phần khác nhau. Trong đó, có 1 lần sẽ được nhắc lại nhiều lần và được gọi là đoạn chủ đề. Xem kẽ giữa các đoạn chủ đề là nhiều phần nhạc khác nhau để tạo nên một tác phẩm hoàn chỉnh.
Để giúp bạn có thể dễ hình dung hơn về hình thức này, chúng ta hãy cùng đến với ví dụ sau đây nhé. Gọi chung chủ đề ký hiệu là T (Theme) và các đoạn xen giữa lần lượt là E1, E2, E3, E4…
Sơ đồ cấu trúc của hình thức Rondo là: T E1 T E2 T E3 T E4 T E5…
Số lần nhắc lại của đoạn T không giới hạn. Trong thời kỳ Phục Hưng, chúng được xếp xen kẽ với nhiều đoạn nhạc khác nhau để tạo thành một tác phẩm âm nhạc dài vô tận. Nhưng khi chuyển sang thời kỳ cổ điển thì cấu trúc Rondo phổ biến và được dùng nhiều nhất đó là 3 lần nhắc lại chủ đề.
Như vậy, Rondo được sử dụng giống như một số aria trong các vở nhạc kịch hay 1 chương liên khúc sonate của một bản giao hưởng. Ngoài ra, Rondo cũng có thể được dùng để cấu trúc thành các tác phẩm khí nhạc độc lập với nhau.
Các tác phẩm sử dụng hình thức Rondo rất phong phú và đa dạng. Trong đó, tiêu biểu phải kể đến: Fur Elizo (L.V. Beethoven), chương II sonata số 8 cho piano (L.V. Beethoven), chương Alla Turca trong bản Piano Sonata No. 11 của Mozart…
Alla Turca trong bản Piano Sonata No. 11
Sơ lược về sự hình thành và phát triển hình thức Rondo
Hình thức Rondo được hình thành từ khá sớm. Khởi nguồn của nó là vào thời kỳ trung cổ tại Pháp, khoảng những năm 1300. Lúc này, chúng được gọi với cái tên là virelai – hình thức nhạc – thơ điệp khúc 2 vần. Theo tiếng Pháp thì vire có nghĩa là “quay trở lại”.
Hình thức này cũng xuất hiện ở Ý với cái tên laude của Ý và cantigas ở Tây Ban Nha (thế kỷ XIII). Phải đến khoảng sau thế kỷ XVI thì thuật ngữ Rondo mới được dùng để gọi chung cho các tác phẩm âm nhạc có đoạn chủ đề lặp đi lặp lại nhiều lần.
Sang đến cuối thế kỷ XVII, Rondo trở thành hình thức quan trọng và xuất hiện trong hầu hết các aria của opera. Chúng gắn liền với tên tuổi của nhiều tác giả người Ý như Luigi Rossi, Agostino Steffani và Alessandro Scarlatti.
Hình thức rondo cổ điển thường gặp kiểu cấu trúc theo sơ đồ:
| T | E1 | T | E2 | T | Coda | |||
và | T | E1 | T | E2 | T | E1 | T | Coda | |
hoặc | T | E1 | T | E2 | T | E3 | T | Coda | (ít gặp hơn) |
(Trong sơ đồ cấu trúc trên: T là chủ đề, E1, E2, E3 là các đoạn chen và Coda là phần kết của tác phẩm).

Sang đến giữa thế kỷ XVIII là thời kỳ mà opera dần thâm nhập cũng như lan tỏa ra nhiều nước trên thế giới. Hình thức Rondo cũng trở nên phổ biến hơn. Người nhạc sĩ người Bohemian - Johann Stamitz, L.V.Beethoven, J.Haydn, W.A.Mozart… Chính là những nhạc sĩ đi đầu trong sáng tác các tác phẩm với hình thức Rondo.
Đặc điểm chủ đề của hình thức Rondo cổ điển đó chính là phát triển vô cùng tích cực. Chúng có sự tương phản khá rõ rệt so với các đoạn chen. Các đoạn chen sẽ phát triển độc lập, đối tỷ. Tuy nhiên, chúng vẫn có mối quan hệ tương hỗ với nhau.
Thông thường, đoạn chen thứ nhất sẽ ở điệu tính át. Đến đoạn chen thứ 2 sẽ ở tính hạ át và quan hệ công năng là hoàn toàn tự do. Ví dụ như tại Chương II, sonata No.21 của Beethoven, chúng ta có thể thấy rõ đoạn chen thứ nhất ở hạ át bậc VI. Trong khi đó, đoạn đen hai ở điệu tính thứ cùng tên.
Với những biến đổi phức tạp của xã hội, cho đến nay, hình thức Rondo được sử dụng ngày càng phổ biến. Chúng giúp cho các tác phẩm âm nhạc có được sự sinh động, khiến người nghe có cảm giác như đang được hoà mình vào khung cảnh hội hè tưng bừng, rực rỡ.
Beethoven – Sonata No.21 Waldstein 1st Movement
Hình thức Rondo trong các tác phẩm âm nhạc Việt Nam
Với những đặc tính nổi bật của hình thức Rondo, rất nhanh chóng, các nhạc sĩ Việt Nam đã tiếp thu và sử dụng trong các tác phẩm viết cho khí nhạc của mình. Không rập khuôn hoàn toàn, các nhạc sĩ Việt đã có sự kế thừa và phát triển để phù hợp hơn với thị trường nhạc Việt.
Các dạng của hình thức Rondo tại Việt Nam như sau:
Biến tấu chủ đề sau mỗi lần họa lại
Ví dụ cụ thể để minh chứng cho hình thức này đó chính là chương III, chương kết ”Trở về” trong bản tổ khúc giao hưởng ”Non sông một dải” của nhạc sĩ Nguyễn Xinh. Tác phẩm có sự kết hợp vô cùng độc đáo giữa hình thức rondo với biến tấu hai chủ đề. Trong chương kết, nhạc sĩ đã họa lại một vài chất liệu của chương I, chương II tạo thành một tác phẩm có tính chất tổng hợp, khái quát. Từ đó, khắc hoạ một cách rõ nét hình tượng non sông một dải – thống nhất đất nước.
Sơ đồ của chương nhạc như sau:
A | B | A1 | B1 | A2 | B2... |
...C | A3 | B3 | D | A | Coda |
Trong đó:
A là chủ đề thứ nhất
B là chủ đề thứ hai
A1 B1 – A2 B2 – A3 B3 là hình thức tấu 2 chủ đề.
C, D là các đoạn chen.
Rondo kết hợp với biến tấu và thay đổi trật tự
Dạng thứ 2 của hình thức Rondo trong tác phẩm giao hưởng được các tác giả Việt Nam ứng dụng là bỏ bớt một trong các lần họa lại chủ đề chính. Từ đó, làm cho hai hay nhiều đoạn chen được lặp lại liên tiếp nhau. Mỗi lần hoạ lại của tất cả các đoạn sẽ có những thay đổi nhất định.
Cùng đến với tác phẩm Rừng xuân Tây Nguyên của nhạc sĩ Vĩnh Cát được ông viết cho violon và piano. Sơ đồ tác phẩm này là:
A | B | C | A1 | D | A2 | Coda |
Từ sơ đồ trên có thể nhận thấy, tác giả Vĩnh Cát đã sử dụng thủ pháp biến tấu ở mỗi lần nhắc lại chủ đề chính. Đồng thời, thay đổi trật tự của các phần trong hình thức rondo. Cụ thể ở đây là đoạn chen thứ nhất (B) và đoạn chen thứ hai (C) đã được đặt liền với nhau.
Bên cạnh đó, nội dung chủ đề mang đậm chất Tây Nguyên, tiết tấu căng thẳng, dồn dập. Đoạn chen B chứa nét giai điệu vui tươi rộn ràng mang tính vũ khúc. ĐOạn chen C xuất hiện đột ngột hoàn toàn tương phản với chủ đề A cũng như đoạn chen thứ nhất B. Từ đó, mang đến khoảng lặng, sự da diết và dàn trải trên âm hưởng Tây Nguyên.
Kết hợp giữa hình thức rondo với các hình thức khác
Fantasia cho piano của nhạc sĩ Quang Hải và Hòa tấu 95 cho hai piano của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân là 2 tác phẩm kết hợp giữa hình thức Rondo và hình thức khác.
Trong đó, bản Fantasia cho piano của nhạc sĩ Quang Hải có sơ đồ cấu trúc:
A | B | A | C | B | A |
Ở đây, đoạn chủ đề A lặp lại 3 lần chính là hình thức biểu hiện rõ nét nhất của Rondo. Nhưng chúng ta cũng có thể hiểu cách khác đây là hình thức ba đoạn phức.
Trong khi đó, Hòa tấu 95 cho hai piano của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân vừa kết hợp giữa hình thức rondo và hình thức ba đoạn phức đồng thời có sự sáng tạo với cấu trúc như sau:
A | B | A1 | Nối | C | Nối | D | A2 | Coda |

Như vậy, có thể thấy, hình thức Rondo là một hình thức phổ biến được sử dụng trong các tác phẩm âm nhạc. Việc vận dụng sáng tạo của các nghệ sĩ đã giúp tạo ra những tác phẩm khác nhau cho vườn hoa âm nhạc nói chung của thế giới.
Comments